Czerwiec, miesiąc poświęcony Najświętszemu Sercu Jezusa, to dobra okazja, by zatrzymać się przy tym, co najgłębsze w człowieku – przy sercu. Święta Aniela Merici nie traktowała serca tylko jako miejsca emocji. W jej Pismach serce to przestrzeń, w której człowiek spotyka Boga, podejmuje decyzje, rozeznaje, modli się, cierpi i kocha. Właśnie tam – w zakamarkach serca – dokonuje się to, co najważniejsze.

Obraz biblijny – dwa serca idące razem

W Piśmie Świętym serce (leb lub lebab) pojawia się niemal 600 razy. W Biblii hebrajskiej serce nie odnosi się wyłącznie do sfery emocjonalnej, ale obejmuje: myślenie i zrozumienie (por. Prz 4,23; Pwt 6,5), pamięć i podejmowanie decyzji (por. Pwt 8,2) oraz intencje i sumienie (por. 1 Sm 16,7; Ps 139,23). W ten sposób „serce” jest centrum osoby jako całości — jest miejscem, w którym kształtuje się tożsamość człowieka i jego relacja z Bogiem. Co ciekawe, istnieje tradyjna interpretacja, że hebrajskie słowo לבב (lebab) zawiera w sobie intuicję “dwóch serc” – ludzkiego i Bożego – które pozostają w relacji i jedności. Według niektórych rabinów i komentatorów, słowo lebab łączy w sobie elementy „serca” (leb) i „domu” (bayt) – co ma stanowić obraz Boga mieszkającego w sercu człowieka .

Intuicja św. Anieli – serce, które słucha i odpowiada

Święta Aniela miała właśnie taką biblijną intuicję, gdy uczyła, że serce człowieka może stać się mieszkaniem Boga — ukrytą przestrzenią wewnętrznego zjednoczenia z Umiłowanym. W swoich Pismach ponad trzydzieści razy odwołuje się do serca – jako miejsca, gdzie rodzi się pragnienie nieba, gdzie człowiek „woła do Boga w ciemności”, gdzie dokonuje się ofiara miłości. Jej duchowość nie szuka spektakularnych zewnętrznych przejawów – najważniejsze, jak pisze, rodzi się w ukryciu, „w zakamarkach serca”. To tam zapadają najgłębsze decyzje: o miłości oblubieńczej do Chrystusa, o oddaniu życia dla drugich, o trwaniu mimo cierpienia. Serce staje się u niej miejscem przemiany – od lęku do pokoju, od samotności do wspólnoty, od rozproszenia do skupienia.

Formacja serca w świetle Pism św. Anieli Merici

Serce człowieka – to właśnie ono jest miejscem, gdzie Bóg pragnie mówić, działać i przebywać. W duchowości św. Anieli Merici formacja serca to nie tylko wewnętrzna dyscyplina, ale przestrzeń miłości, rozeznania i nieustannego zwracania się ku Światłu Prawdy. „Błogosławieni ci, którzy słuchają słowa Bożego i zachowują je” (Reguła, Prolog 12)  to błogosławieństwo Aniela przytacza i kieruje do tych, w których sercach Bóg złożył pragnienie nieba i tęsknotę za Domem Ojca. To głos prawdy, który należy pielęgnować, chronić i pozwolić mu wzrastać. Aniela z macierzyńską czułością wzywa: „A teraz proszę was wszystkie, posłuchajcie z uwagą, z sercem otwartym i żarliwym” (Reguła, Prolog 32). Ten akt słuchania – nie tylko uszami, ale całym sercem – staje się początkiem przemiany. W sercu bowiem zakorzenia się modlitwa. „Panie mój, rozjaśnij ciemności mego serca” (Reguła V, 16) – to westchnienie, które może stać się codzienną modlitwą uczennicy Chrystusa. Aniela zaprasza do modlitwy cichej, głębokiej, intymnej: „Zachęcam każdą (...), aby w ciszy serca modliła się…” (por. Reguła V, 15).

Ale serce, by kochać ofiarnie i prawdziwie, potrzebuje być oczyszczane. Aniela nie boi się mówić o trudzie prawdy, o zawstydzeniu wobec świętości: „Biada mi nieszczęsnej, bo kiedy wchodzę w tajniki mego serca, ze wstydu nie ośmielam się oczu podnieść ku niebu…” (Reguła V, 20). Jednocześnie wskazuje, że to właśnie wierność modlitwie i codzienne trwanie przy Jezusie leczy najgłębsze rany i chroni: „Daj stałość moim uczuciom i zmysłom, abym nie zboczyła z drogi ani w prawo, ani w lewo, by mnie nie odwróciły od Twego przejasnego oblicza, które jest pociechą każdego strapionego serca” (Reguła V, 18-19).

Serce formowane przez Ducha Świętego staje się zdolne do rozeznania i do posłuszeństwa natchnieniom: „A przede wszystkim trzeba słuchać rad i natchnień, które Duch Święty nieustannie wzbudza w sercach naszych…” (Reguła VIII, 14). Właśnie to serce – oczyszczone, wsłuchane i posłuszne – może być oddane Bogu jako całkowity dar. „Niech każda zachowuje święte dziewictwo nie ze względu na ślub uczyniony z ludzkiej namowy, ale jako ofiarę z własnego serca dobrowolnie złożoną Bogu” (Reguła IX, 1-2).

To serce, które kocha Boga, uczy się też kochać bliźniego. „Niech wszystkie nasze słowa, czyny i postępowanie będą pouczeniem i zbudowaniem dla tych, którzy spotykają się z nami. Miejmy zawsze serca rozpalone miłością.” (Reguła IX, 21-22). Miłość ta wyraża się także w pokorze: „Nie na darmo bowiem i nie bez powodu serce prawdziwego, roztropnego sługi Boga uniża, wyniszcza w sobie miłość własną i upodobanie do dobrej sławy… gdyż spodziewa się i oczekuje od Boga innej radości i prawdziwszej chwały i czci…” (Rady I, 12-13).

Św. Aniela uczy, że serce formuje się w relacji – do Boga i do wspólnoty. W ostatnich słowach Testamentu błaga: „Proszę was z całego serca, bądźcie zapobiegliwe i bardzo czujne, jak troskliwe pasterki tej niebiańskiej trzódki…” (Legat 10, 1), a w ostatniej Radzie, niemal wołając, mówi: „Bądźcie zgodne i wzajemnie zjednoczone, wszystkie jednego serca i jednej woli” (Ostatnia Rada, 1). Bo prawdziwe dzieła rodzą się z serca przemienionego miłością: „Bona arbor non potest malos fructus facere… Drzewo dobre, to jest serce i duch ukształtowane przez miłość, może rodzić wyłącznie dobre i święte dzieła” (Testament I, 5). Niech i nasze serca – oczyszczone, rozmodlone, zjednoczone z Bogiem – będą takim właśnie ogrodem, z którego wyrastają owoce pokoju, mądrości i świętości. Niech rozpala nas gorliwość, o którą błagała św. Aniela: „Działajcie, nie traćcie czasu, wierzcie, wysilajcie się, ufajcie, głośno wołajcie w swym sercu do Niego, a bez wątpienia zobaczycie rzeczy cudowne…” (Rady, Prolog 17-18).

Dla św. Anieli Merici serce jest świętą przestrzenią, w której toczy się całe życie duchowe: rodzi się miłość, dokonuje się poznanie, wybucha modlitwa, wyraża się skrucha, kształtuje się wspólnota. Aniela nie używa pojęcia „serca” w sposób poetycki czy emocjonalny. Jej duchowość jest głęboka, konkretna i mistyczna, a serce to punkt przecięcia ludzkiego wnętrza z działaniem Bożej łaski.

Piazzevolezza – serce ujmujące

Jedną z cech serca, którą św. Aniela szczególnie ceniła, była piazzevolezza – włoskie pojęcie, które (choć nie ma bezpośredniego tłumaczenia na język polski) można opisać jako:

• Łagodność – zdolność do empatii i współczucia.

• Uprzejmość – serdeczne i przyjazne nastawienie do innych.

• Ciepło i otwartość – tworzenie atmosfery zaufania i bezpieczeństwa.

Etymologicznie, piazzevolezza pochodzi od włoskiego piacere – „podobać się”, „sprawiać przyjemność”. To cecha serca, które przyciąga (ujmuje, obejmuje jak piazza - plac) innych swoją dobrocią i ciepłem, które cieszy się drugim człowiekiem, tworzy przestrzeń pokoju, buduje zaufanie. To właśnie takie serce – łagodne i otwarte – Chrystus pokazał uczniom, i do takiego serca zaprasza każdą z nas.

Serce jako miejsce wspólnoty – duch Unii Rzymskiej

Doświadczenie jedności serca miało swój historyczny wyraz na początku XX wieku, kiedy delegatki urszulańskich wspólnot z całego świata – z Ameryki, Brazylii, Jawy, Anglii, Niemiec, Francji, Austro-Węgier i Holandii – odpowiedziały na krytyczny znak czasu i podjęły próbę zjednoczenia rozproszonych klasztorów w jedną wspólnotę – Unię Rzymską. Pomimo różnic języka, mentalności i tradycji, zakorzenione w duchowości św. Anieli siostry rozpoznały wspólne źródło: jedno serce, które bije w rytmie Ewangelii. U progu XX wieku złączone Unią siostry, były gotowe działać na nowy sposób i “żyć życiem nowym”. Duchowe motto Unii Rzymskiej „cor unum et anima una”, które zaproponowała matka generalna Angela Lorenzutti (notabene posługująca się predykatem od Najświętszego Serca) stało się fundamentem dla nowej jedności – zbudowanej na wzajemnym zaufaniu, otwartości na Ducha Świętego, poszanowaniu różnorodności oraz wspólnej misji wychowania.

Święta Aniela, choć nie znała dróg, którymi historia i Opatrzność pokierują pierwotnym Towarzystwem św. Urszuli, miała proroczą wizję serc zjednoczonych w miłości. Pozostawiła bowiem swoje duchowe córki z wezwaniem:

„Bądźcie wzajemnie zjednoczone, wszystkie jednego serca i jednej woli…”

Formuj serce ze św. Anielą

W miesiącu poświęconemu Sercu Jezusa warto zadbać wraz ze św. Anielą o swoje serce i zadać sobie kilka pytań:

• Co dzieje się dziś w moim sercu?

• Czy jest ono przestrzenią modlitwy i spotkania z Bogiem?

• Czy noszę w sercu drugiego człowieka tak, jak Aniela nosiła swoje córki?

• Czy moje serce – pomimo różnic i trudności – potrafi jednoczyć, a nie dzielić?
  
  

Niech nasze serca będą jak u św. Anieli – pełne miłości i gotowości, by odpowiedzieć na wezwania Boga i ludzi. A przede wszystkim – niech biją jednym rytmem z Najświętszym Sercem Jezusa.